‘स्वदेशी उत्पादनलाई निर्यात प्रवर्द्धन गर्ने भनिएपनि सोचे अनुरुप हुन सकेन’

सरकारले मुलूकको व्यापार घाटा तथा आयत प्रतिस्थापन गर्नका निम्ती स्वदेशी उत्पादनलाई निर्यात प्रवर्द्धन गर्ने भनिएपनि सोचे अनुरुप हुन नसकेको सरोकारवालाले बताएका छन् । कान्तिपुर पब्लिकेसन्स्ले आयोजना गरेको कान्तिपुर समिट २०२४ मा बोल्ने अधिकांश बक्ताले पछिल्लो समय मुलुकको बाहिर अर्थतन्त्र मजबुत बन्दै गएपनि आन्तरिक अर्थतन्त्रमा सुधार ह्ुन नसकेको बताएका हुन् । कोरोना महामारी, मध्य पुर्वी राष्ट्रमा भइरहेको युद्ध लगायत कारण अर्थतन्त्रको प्रणालीमा असर पुगेको छ । यसवर्षको बजेट , निती तथा कार्यक्रमले अहिले भईरहेको विद्यमान समस्यालाई समाधान गरी परिणाम आउने खालको बजेट ल्याउन आवश्यक रहेकोमा सरोकारवालाले जोड दिएका छन् ।

नेपाल राष्ट्र बैंकका अनुसार चालु आर्थिक वर्षको नौ महिना सम्म विदेशी विनिमय सञ्चिती २४ दशमलव २ प्रतिशतले वृद्धि भई १९ खर्ब ११ अर्ब ८६ करोड रुपैयाँ पुगेको छ । सो विदेशी विनिमय सञ्चितिले १५ महिनाको वस्तु आयात र १२ दशमलव पाँच महिनाको वस्तु तथा सेवा आयात धान्न पर्याप्त रहने देखिएको छ । चैत मसान्तसम्ममा शोधनान्तर स्थिति तीन खर्ब ६५ अर्ब १६ करोड र चालु खाता एक खर्ब ७९ अर्ब ४८ करोडले बचतमा छ । यो अवधिसम्ममा विप्रेषण आप्रवाह १९ दशमलव आठ प्रतिशतले बढेर १० खर्ब ८२ अर्ब ६२ करोड पुगेको छ । सरकारको कुल खर्च नौ खर्ब नौ अर्ब ३९ करोड र राजस्व परिचालन सात खर्ब ४८ अर्ब चार करोड रुपियाँ रहेको बैंकको तथ्यांक छ । त्यसैगरी, विस्तृत मुद्राप्रदाय सात दशमलव पाँच प्रतिशतले बढेको छ । 

आयात २ दशमलव ८ प्रतिशत , निर्यात ३ दशमलव ७ प्रतिशत र कुल वस्तु व्यापार घाटा २ दशमलव ८ प्रतिशतले घटेको हो त्यस्तै निक्षेपको वृद्धिदर १२ दशमलव ५ र निजी क्षेत्रमा प्रवाहित कर्जाको वृद्धिदर ४ दशमलव ९ प्रतिशत रहेको बैंकको आर्थिक तथा वितीय स्थिती प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । सोही तथ्यांक अनुसार पछिल्लो तथ्यांक अनुसार मुलुकको बाहिरी अर्थतन्त्र सबल देखिएपनि आन्तिरिक अर्थतन्त्रमा पनि केही चाप परिरहेको विज्ञहरुले बताउदै आएका छन् । त्यस्तै पछिल्लो समय मुलुकको आर्थिक क्षेत्रमा शिथिलता देखिएपनि सबै क्षेत्र धरासायी नभएको नीति अनुसन्धान प्रतिष्ठानकी वरिष्ठ अनुसन्धानकर्ता कल्पना खनालले बताईन् । औद्योगिक र निर्माण क्षेत्र अहिले चलायमान नभएपनि पर्यटन क्षेत्रले गति लिईरहेको उनको भनाई छ । सरकार आगामी आर्थिक वर्षको बजेटको पुर्वसन्धयामा रहेकाले गर्दा दीर्घकालीन औद्योगिक रणनीतिमा सुधार गर्नुपर्नेमा उनले जोड दिएकी छन् ।

विश्वव्यापाी रुपमा फैलिएको कोभिड महामारी, रुस युक्रेन युद्ध लगायत कारण मुलुकको अर्थतन्त्रमा केही दबाब यथावत छ । नेपाल सरकारले चाहिनेभन्दा बढी कडाइ गर्दा यहाँका उद्योगी व्यवसायीको आत्मविश्वास घटेको नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका अध्यक्ष चन्द« ढकालले बताए । पछिल्लो समय वाणिज्य बैंकहरुमा तरलता बढेको भन्दै आगामी बजेट माफर्त आत्मविश्ववास बढाउन तर्फ सरकार लाग्नुपर्ने उनको भनाई छ ।

अहिले भईरहेको आयत निर्यात तथा व्यापार घाटाको विद्यमान समस्यालाई समाधान गर्न सरकारले बजेट, नीति तथा कार्यक्रम मार्फत सम्बोधन गर्नुपर्छ । वार्षिक आयत र व्यापार घाटा बढ्दै जादा मुलुक आर्थिक रुपमा आत्मनिर्भर बन्न नसक्ने अर्थमन्त्रालयका सचिव मधुकुमार मरासिनीले बताए । बाहिरका घटनाहरूले पनि नेपालको अर्थतन्त्रलाई प्रभाव पार्ने गरेको उनको भनाई छ । उनले वाह्य असर न्युनिकरणका लागि आर्थिक रूपमा सबल हुन सक्नुपर्ने बताए ।

महत्वकांक्षी बजेटको पछि लाग्दा हरेक वर्ष जसो सरकार आलोचित बन्दै आएको छ । सरकारले बजेट बनाउँदा अर्थतन्त्रको विद्यमान समस्यालाई हल गर्ने तथा आम नागरिक तथा व्यवसायीहरुले अपनत्व महसुस गर्ने खालको हुुनुपर्नेका सरोकारवालाको जोड छ ।